Nobel z ekonomii 2025: Innowacje a rozwój
Joel Mokyr, Philippe Aghion i Peter Howitt laureatami Nagrody Banku Szwecji im. Alfreda Nobla. Jakim problemom poświęcili swoje badania i co z nich wynika? Komentuje Joanna Tyrowicz, GRAPE.
W tym roku “ekonomicznego” Nobla zdobyli Joel Mokyr, Philippe Aghion i Peter Howitt za “wyjaśnienie wzrostu gospodarczego napędzanego innowacjami”. Joel Mokyr otrzymał ją „za określenie warunków wstępnych wzrostu opartego o innowacje”, a Philippe Aghion i Peter Howitt wspólnie “za endogeniczną teorię wzrostu gospodarczego opartego o kreatywną destrukcję”.
Badania tegorocznych laureatów komentuje Joanna Tyrowicz, GRAPE:
“Philippe Aghion jest tak wspaniałym człowiekiem, naukowcem i mentorem, że było pewne, iż otrzyma tę nagrodę – nie było tylko wiadomo, że będzie to w 2025 roku. Było z grubsza też oczywiste, że z Peterem Howittem, bo razem wymyślili podwaliny dzisiejszego myślenia o innowacjach, wzroście i politykach gospodarczych dookoła tego. Pewnym zaskoczeniem jest Joel Mokyr, ale od przybytku nauki głowa nie boli :)
Za co nagroda dla Aghiona? Wielu ludzi mędrkowało, że bez innowacji nie będzie rozwoju gospodarczego. To oczywistość tak oczywista, że aż bełkotliwa. Aghion i Howitt nadali tej intuicji rygor formalny: stworzyli aparat pojęciowy, który pozwala nam zrozumieć, co skłania firmy do innowacji, co je do tego zniechęca, jak innowacje jednej firmy oddziałują na pozostałe firmy oraz co z tego szerzej wynika dla całej gospodarki.
Bez sensu jest myśleć o innowacjach przez pryzmat wyjątkowych talentów jak Nicola Tesla. Dlaczego bez sensu? Po pierwsze, trudno na jednostkowym geniuszu oprzeć myślenie o wzroście całych gospodarek. Po drugie zaś, większość innowacji to drobne, choć istotne zmiany, które np. przyspieszają tempo schnięcia betonu, zmniejszają zapotrzebowanie na metale ziem rzadkich w bateriach czy oszczędzają pracę niezbędną do wykonania pewnej sekwencji czynności. Takie drobne zmiany popychają do przodu tysiące procesów produkcyjnych i wytwarzania usług, pozwalając gospodarce zaspokoić te same potrzeby przy zużyciu mniejszej ilości zasobów ludzi i kulki zwanej Ziemią.
W modelu Aghiona i Howitta firmy robią innowacje, bo do czasu następnej ,,poprawki” mają monopol na tę konkretną zmianę, więc osiągają z tego tytułu zyski. Monopol mają z uwagi na trudną replikowalność lub np. ochronę patentową. Ale ten monopol trwa tylko do czasu. Firmy optymalizują zatem, ile zaangażować w innowacje, biorąc pod uwagę swój szacunek tego ryzyka.
Polityka gospodarcza może subsydiować ich nakłady na innowacje (gdyby decyzje firmy skutkowały zbyt wolnym z perspektywy interesu publicznego postępem technologicznym) albo opodatkowywać progresywnie ich zyski. Polityka publiczna może patrzeć na nierówności dochodowe generowane przez fakt, że niektóre firmy upadną, gdy inne firmy stworzą realne innowacje na ich produktach lub usługach. Wreszcie, polityka gospodarcza może zacieśniać lub luzować zasady ochrony patentowej.
Mówiąc w skrócie: dostajemy nie tylko model innowacji, ale także masę wskazań dla polityki gospodarczej o tym, jak na nie oddziaływać oraz jakie są ich konsekwencje dla ludzi i społeczeństwa.
Ten model stał się na tyle bazowym, że trzeba było przepisać podręczniki do makroekonomii. Pierwsza wersja tego modelu zaczęła krążyć pod koniec lat 80. XX w. i od tamtej pory przeniknął on nie tylko do nauczania ekonomii na studiach (choć niekoniecznie w Polsce), ale po prostu zrewolucjonizował modelowanie wzrostu gospodarczego i polityk publicznych. Powstała cała gałąź badań naukowych, a w nich wiele konkretnych wskazań dla polityki gospodarczej co do podatków, subsydiów, instrumentów rynku pracy, regulacji rynku, ochrony patentowej, skutecznych działań antymonopolistycznych, handlu międzynarodowego, i masa innych, wszystkich nawet nie da się wymienić. Rozwijaniem teorii Aghiona i Howitta zajmował się przez wiele lat po doktoracie m.in. Daron Acemoglu, czyli… zeszłoroczny zdobywca tej nagrody.
O Philippie można byłoby powiedzieć tysiąc rzeczy. Jest bardzo zajmującym mówcą. O ekonomii opowiada z pasją i zaangażowaniem. Ale też ekonomia jest dla niego sposobem pomagania ludziom: przybliżania do wielkiej idei, że możemy żyć bez niedostatku i w pełni realizując możliwości i talenty każdego z nas. Powinien tę nagrodę dostać już dawno i wspaniale, że wreszcie przestał być „wiecznym pominiętym”.
[BONUS] Wykład Phillippe’a Aghiona “Rethinking Growth” ⤵️
🔢 Nobel z ekonomii w liczbach:
Liczba przyznanych nagród w dziedzinie nauk ekonomicznych: 57 (wraz z tegoroczną)
Liczba laureatów: 99, w tym 26 nagród indywidualnych
Nagrodzone kobiety: 3, w tym 1 samodzielnie – Claudia Goldin
Najmłodsza laureatka i zarazem druga nagrodzona kobieta: 46-letnia Esther Duflo
Najstarszy laureat: 90-letni Leonid Hurwicz
Wysokość nagrody w 2025 roku: ponad 4 mln zł
📖 Ekonomiści GRAPE o noblistach, ich przełomowych badaniach oraz… jednym prawie nobliście:
Nobel za 20 miliardów dolarów…. sprzedane! Nieczęsto można mieć przyjemność napisania o nagrodzie Nobla dla swojego promotora, ale mnie spotkał jeszcze większy zaszczyt: Paul Milgrom jest moim promotorem, zaś jego promotorem nie kto inny jak drugi tegoroczny laureat Bob Wilson. Mogę zatem napisać o dwójce swoich ukochanych nauczycieli i mentorów z Uniwersytetu Stanforda – pisze Piotr Dworczak. [Czytam dalej…]
O kosztach spełniania oczekiwań innych – badania Claudii Goldin podsumowuje Marcin Dec. Dowiecie się, skąd – według noblistki – biorą się różnice płacowe między kobietami a mężczyznami, co ma pigułka antykoncepcyjna do rewolucji płciowej na rynku pracy i jakie znaczenie miała zmiana nazwiska kobiety po ślubie dla jej kariery. [Czytam dalej…]
Edonomia. – Czasem mamy szczęście spotkać na swojej drodze osoby genialne. W takich kategoriach postrzegam Eda Prescotta. Widział więcej niż inni. To był człowiek wybitny nawet jak na noblistę. Przeprowadził prawdziwą rewolucję w makroekonomii – noblistę Edward C. Prescotta wspominają Krzysztof Makarski, Joanna Tyrowicz, Jan Werner, Łukasz Woźny & Piotr Żoch. [Czytam dalej…]
Robert Lucas & milion sposobów irracjonalności. Są dwa rodzaje ekonomistów: ludzie, którzy wiedzą i ci, którzy chcą się dowiedzieć. Ci pierwsi są, szczerze mówiąc, dość nudni. Po niemiecku jest takie słowo: Besserwisser, czyli osoba, która zawsze wie najlepiej. Drudzy robią przełomowe odkrycia. I takim człowiekiem był Robert Lucas – piszą Joanna Tyrowicz & Piotr Żoch. [Czytam dalej…]
Pułapki myślenia – Daniela Kahnemana wspomina Magdalena Smyk-Szymańska & Lucas van der Velde. To dzięki temu nobliście dowiedzieliśmy się, w jaki sposób podejmujemy decyzje ekonomiczne (i nie tylko). W szeregu eksperymentów pokazał, jak mechanizmy psychologiczne tłumaczą rozbieżności między ekonomicznymi modelami teoretycznym a prawdziwym światem. [Czytam dalej…]
Ojciec założyciel. Laureat z 2017 nie był żadnym zaskoczeniem w sensie demograficznym. Nagrodę otrzymał jak niemal zawsze: zaawansowany w latach biały mężczyzna, Amerykanin zatrudniony na Uniwersytecie Chicagowskim. Co do profilu akademickiego niespodzianka była daleko większa. Co prawda Richard Thaler nazywany bywa „ojcem założycielem”. Dotyczy to jednak ekonomii behawioralnej, a więc dziedziny nieco niszowej – pisze Michał Krawczyk. [Czytam dalej…]
Alan. Wytłoczony z danych. „Nie rezygnuj z niczego! Idea, że ekonomia może się stać prawdziwie empiryczną nauką, w której odrzucamy teorie, to WIELKI, rewolucyjny pomysł.” Człowiek, który napisał te słowa – Alan Krueger, profesor Princeton University, główny ekonomista departamentu pracy w gabinecie prezydenta Clintona, szef Doradców Ekonomicznych prezydenta Obamy – zmarł 17 marca 2019 roku. Gdyby nie zmarł, w październiku 2021 r. z pewnością otrzymałby nagrodę Nobla ze swoimi druhami od „wielkiego, rewolucyjnego pomysłu”, Joshuą Angristem i Guido Imbensem. [Czytam dalej…]
🍇 O Tłoczone z danych
Popularyzatorski cykl, w którym dzielimy się wiedzą ze wszystkimi, którzy chcą lepiej zrozumieć otaczającą nas rzeczywistość społeczno-gospodarczą. Badamy, analizujemy i komentujemy kluczowe dane z ekonomii, socjologii oraz psychologii zachowań. Zapraszamy najlepsze polskie ekonomistki i ekonomistów, by rozmawiać o globalnych trendach, prognozach i kryzysach ekonomicznych, nierównościach, makroekonomii, społeczeństwie, rynku pracy i wielu innych tematach. Wszystkie odcinki podcastu dostępne są na naszej stronie internetowej oraz na: 🟢 Spotify | 🟣 Apple | 🔴 YouTube
